Adam Busse: Syryjska Partia Socjal-Nacjonalistyczna

Od Redakcji: Prezentujemy Wam kolejny tekst autorstwa stałego współpracownika naszego portalu. Tym razem Adam Busse rozpoczął cykl pod tytułem: ugrupowania polityczne, uczestniczące w wojnie w Syrii . Pierwszym ugrupowaniem, o którym będzie mowa na naszym portalu jest założona w 1932 roku Syryjska Partia Socjal-Nacjonalistyczna, zapraszamy do lektury!

Dzisiaj przedstawię pierwszy artykuł w ramach cyklu Ugrupowania polityczne uczestniczące w wojnie w Syrii . Chcę się w nich skupić na przedstawieniu ugrupowań walczących w tym konflikcie zarówno po stronie rządu Baszara al-Assada, jak i jego przeciwników. Niniejszy artykuł będzie poświęcony Syryjskiej Partii Socjal – Nacjonalistycznej, jej historii, głównym założeniom ideowym, jej interpretacji nacjonalizmu oraz dzisiejszemu udziałowi w konflikcie syryjskim.

Wielu laikom uważającym się za znawców tematyki bliskowschodniej kraje arabskie kojarzą się wyłącznie z islamskim terroryzmem, a dowody merytoryczne i faktyczne dotyczące istnienia ruchów nacjonalistycznych na Bliskim Wschodzie są traktowane co najwyżej z niezrozumieniem. Nawet wśród części nacjonalistów istnieje przekonanie, że nie mogą istnieć nacjonalizmy w krajach arabskich, bo to nie są narody. Na początek artykułu, zanim skupię się na historii SPSN, muszę podważyć ten mit. Otóż osoby, które rzucają takie hasła, są przekonane, że każda idea nacjonalistyczna w każdym regionie na świecie ma takie same uwarunkowania i taką samą definicję. Otóż nie można przyrównywać europejskich nacjonalizmów do innych, ani mierzyć tych dwóch stron w takich samych kryteriach. Dlaczego? Ponieważ istnieje pewna mozaika kulturowa, polityczna, narodowościowa na Bliskim Wschodzie etc., a najważniejszym czynnikiem narodotwórczym nie jest rasa ani monoetniczność społeczności zamieszkującej ziemie, tylko środowisko naturalne, dlatego naród stanowił wieloetniczny amalgamat na bazie jedności geograficznej, interakcji kulturowej pomiędzy ludźmi i pamięci historycznej. Czas nakreślić samą ideę narodu wielkosyryjskiego, która stała się fundamentem tegoż ugrupowania. Pionierami idei nacjonalistycznych na Bliskim Wschodzie, w tym i dzisiejszej Syrii, byli chrześcijanie. Miało to ważne uwarunkowanie religijne, ponieważ chrześcijanie zamieszkali na tych terenach byli znaczącą mniejszością, a w Libanie stanowili połowę ludności (29% Libańczyków było wyznawcami Kościoła maronickiego mieszkającymi na północy i w centrum Libanu oraz wschodnim Bejrucie, 10% – prawosławni na ziemiach nadmorskich i w Kura na północy, 6% – grekokatolicy w Bejrucie i Zahle, spora część spośród 5% pozostałej ludności stanowili Ormianie), to jednak byli dużą kroplą w morzu islamu na Bliskim Wschodzie. Z tego powodu chrześcijanie arabscy i ormiańscy poszukiwali swojej tożsamości, dlatego stawali się pionierami ruchów nacjonalistycznych na wzór europejskich, z tą uwagą, że w przypadku nacjonalizmów europejskich i tych na Bliskim Wschodzie zupełnie odmienne są definicje narodu. Idea narodowa w przypadku Bliskiego Wschodu nie zamyka się w kategoriach etnicznych, przynależność do narodu ma wymiar duchowy, związany z religią lub świeckością, poza tym nacjonalizm ma charakter wielkonarodowy, czyli do wielkiego narodu syryjskiego mogą przynależeć członkowie innych wyznań oraz nacji wrośniętych w kulturę zamieszkiwanego regionu. Między sobą konkurowały trzy projekty narodotwórcze – libańska Falanga, wielkosyryjska SPSN i panarabska partia Baas.

Syryjska Partia Socjal – Nacjonalistyczna (znamiennie określana również jako Syryjska Partia Socjalno – Narodowa, nazwy w językach obcych – po arabsku القومي الاجتماعي -> al-Hizb as-Sūrī al-Qawmī al-Ijtimā’ī) powstała w charakterze tajnym 16 listopada 1932 roku pod nazwą Syryjskiej Partii Narodowej, tego samego dnia 3 lata później natomiast zaistniała oficjalnie; inspirowała się myślą narodu wielkosyryjskiego, socjal – nacjonalizmem oraz częściowo czerpała wzorce z faszyzmu włoskiego. Przywódcą partii był Antun Sa’adeh (1904 – 1949), z zawodu lekarz, chrześcijanin, aktywista narodowy, który dał wyraz przywiązaniu do swojego przybranego narodu w wieku 14 lat niszcząc flagę Imperium Osmańskiego.

Ideologia syryjskich nacjonalistów jest zawarta w Ośmiu Podstawowych Zasadach:

1. Syria jest dla Syryjczyków, a Syryjczycy są jednym narodem.
2.Sprawa Syryjska jest integralną sprawą narodową, zupełnie różną od innych spraw.
3.Kwestia Syryjska jest sprawą Syryjskiego Narodu i Syryjskiej Ojczyzny.
4.Naród Syryjski jest wynikiem jedności etnicznej Syryjskich ludzi, który rozwinął się w całej historii.
5.Syryjska Ojczyzna to przestrzeń geograficzna, w której ewoluował Naród Syryjski. Ma określone, naturalne granice i rozciąga się od obszaru Taurus na północnym zachodzie i gór Zagros na północnym wschodzie, poprzez Kanał Sueski i Morze Czerwone na południu, obejmuje Półwysep Synaj i zatokę Akaba, i od Morza Syryjskiego na zachodzie, włącznie z wyspą Cypr, do łuku Pustyni Arabskiej i Zatoki Perskiej na wschodzie (Region ten jest znany pod nazwą Syryjskiego Żyznego Półksiężyca).
6.Naród Syryjski jest jedną społecznością.
7.Syryjski Ruch Socjal – Nacjonalistyczny czerpie swoją inspirację z talentów Narodu Syryjskiego oraz jego kultury politycznej i krajowej historii.
8.Interes Syrii przewyższa wszelki inny interes.

Zgodnie ze statutem partii z 1934 roku Sa’adeh był wodzem (Rada Najwyższa SPN natomiast sprawowała jedynie funkcje doradcze) i sprawował tę funkcję dożywotnio, a członkowie SPN musieli być mu posłuszni. Jeśli chodzi o stosunek do innych narodowości, to syryjscy socjal – nacjonaliści wykluczali Żydów, natomiast dopuszczali istnienie i asymilację Kurdów, Ormian i Czerkiesów, głosili wyższość Syryjczyków nad Arabami oraz zakładali wizję państwa obejmującego granice Żyznego Półksiężyca – Syrii, Libanu, Palestyny, Jordanii, Iraku i Kuwejt, a także Cylicję, wyspę Cypr na Morzu Śródziemnym i półwysep Synaj, przy czym Sa’adeh otwarcie nawiązywał do tradycji starożytnego państwa asyryjskiego – stąd nazwa państwa Syria.
Równie ważnym wyróżnikiem był program społeczny zawarty w Pięciu Zasadach Reform:

1.Zasady 1 – 3 obejmowały rozdział religii od państwa w zakresie umiarkowanym, w czym ideologom SPN pomagało głoszenie teorii o dwóch postaciach islamu – mahometanizmie i chrystianizmie (to odzwierciedla
Al-Zawba – symbol burzy stanowiący połączenie muzułmańskiego półksiężyca i chrześcijańskiego krzyża, znak SPN)
2.Zasada 4 znosiła system feudalny i wyrażała istotę działalności gospodarczej w oparciu o fundamenty produkcji, ochronę praw pracowniczych oraz interesu narodu i państwa syryjskiego. Stanowiło to przeciwwagę dla postulowanej przez komunistów walki klas.

Działalność syryjskich socjal–nacjonalistów skierowana była przeciwko libańskim nacjonalistom z Kataeb (Falanga) i arabskim z partii Najjadah (Pomoc), żydowskiej imigracji oraz francuskim władzom mandatowym.
W lutym 1937 roku Antun Sa’adeh został aresztowany po starciach z policją w Bekfeyya, potem jednak potajemnie uciekł z kraju i udał się do Europy i Ameryki Łacińskiej. To doprowadziło do utraty znaczenia SPN
w walce o  niepodległe państwo. Mimo tego partia angażowała się w czynną walkę przeciwko Francuzom w czasie II wojny światowej – w 1943 roku bronili Bshamoun przed wojskami francuskimi, w 1945 roku zdobyli i wygnali francuskich żołnierzy z cytadeli w Hama, natomiast w 1948 roku w czasie wojny arabsko – izraelskiej oddział SPN – Batalion Zawba’ah pod dowództwem Mustafy Sulejmana brał udział w walkach zbrojnych między Lydda i Ramleh. W 1943 roku kolonialne władze francuskie skazały zaocznie Sa’adeha na 20 lat więzienia za działalność niepodległościową. 2 marca 1947 roku wrócił do Libanu witany przez rzesze jego zwolenników, sam wódz zmienił nazwę organizacji na Syryjską Partię Socjal–Nacjonalistyczną i scentralizował jej struktury. SPSN stała się znaczącą siłą w Libanie. Tajny raport brytyjskiego MSZ oceniał wiosną 1949 r. liczebność socjal – nacjonalistów na około 4000 ludzi, głównie prawosławnych i druzów, z największymi wpływami w Libanie Górskim. Duże wrażenie wywarł na Sa’adehu przewrót wojskowy w Syrii, którego w marcu 1949 r. dokonał Husni az-Zaim, w swoim czasie członek SPN. Wierząc w przychylność syryjskiego dyktatora Sa’adeh zamierzał podążyć jego drogą. Przeciw zagrożeniu ze strony pansyryjskich ekstremistów połączyły się władze niepodległego Libanu (premier Riyad al-Sulh), nacjonaliści z maronickiej Falangi i arabscy nacjonaliści z sunnickiej Pomocy.

9 czerwca 1949 roku miał miejsce incydent Jimmayzi, czyli obława falangistów na drukarnię SPSN, aresztowano ponad 2500 członków partii, a od lipca trwały walki na południu doliny Bekaa wzdłuż granicy syryjsko–libańskiej zakończone porażką syryjskich socjal–nacjonalistów. SPSN niedostatecznie uzbrojony i bez oczekiwanego wsparcia Syrii został rozbity przez armię libańską, a momentem mogącym osłabić ruch, było aresztowanie Sa’adeha na polecenie rządzącego Syrią generała Husniego al-Zaima i wydanie władzom Libanu. Po błyskawicznym procesie przywódca SPSN został skazany na karę śmierci i o świcie 8 lipca 1949 roku zginął. Nie doprowadziło to jednak do zniszczenia ruchu, na czele syryjskich socjal–nacjonalistów stanął George Abd al-Masih, a siedziba została przeniesiona do Damaszku. Miesiąc później bojowcy SPSN dokonali udanych zamachów na generała al-Zaima (w trakcie przewrotu wojskowego 14 sierpnia 1949 roku) i premiera Libanu, Rijada as-Sulha (17 lipca 1951 roku). Jednak okres siły socjal–nacjonalistów syryjskich zakończył się wraz z zamachem z dnia 22 kwietnia 1955 roku na zastępcę szefa sztabu armii syryjskiej i działacza partii Baas, Adnana al-Malki. Doprowadziło to do surowych represji i rozłamu w partii, w jego wyniku Abd al-Masih obarczony winą za zamach został usunięty z SPSN, a w ślad za nimi 60% działaczy.

Na czele SPSN stanął tym razem Assad al-Achkar, który zreformował program oraz niektóre drobne gesty (usunął salut), a także poparł prozachodni projekt utworzenia federacji iracko – jordańskiej w celu zjednoczenia Żyznego Półksiężyca (Arabskiego Państwa Federalnego) jako przeciwwagę dla panarabskich nacjonalistów z partii Baas oraz naserystów, którzy byli inicjatorami Zjednoczonej Republiki Arabskiej obejmującej swoimi granicami Syrię i Egipt. Z tej racji w 1958 roku syryjscy socjal – nacjonaliści nieoczekiwanie pozyskali sojusznika, libańską Falangę, w walce o wsparcie rządu Camille’a Chamouna przeciwko lewicy i siłom syryjskim. 29 czerwca 1958 roku siły SPSN starły się z druzyjskimi socjalistami z Postępowej Partii Socjalistycznej w bitwach pod Shemlan i Einabb. Jednak wybory z 1960 roku przyniosły fiasko dla sprawy syryjskiego socjal – nacjonalizmu, w związku z tym SPSN (pod wodzą wtedy Abdullaha Sa’adeha, potomka wielkiego ojca, założyciela i głównego ideologa syryjskiego socjal – nacjonalizmu) postanowił zdobyć władzę siłą. Trzej oficerowie powiązani z ruchem socjal – narodowym: Badih Ghazi, Shawqi Khayrallah i Fouad Awad (ten ostatni nie był działaczem politycznym, jedynie zwykłym awanturnikiem) organizowali spisek w tym celu, dysponowali wyłącznie batalionem czołgów pod komendą kpt. Fouda Awada oraz 300 bojownikami SPSN pod dowództwem por. Ali Hajj Hassana. Planowano aresztowanie prezydenta Libanu, Fueda Chehaba i jego współpracownikiem, jednak akcja podjęta w dniu 31 XII 1961 roku zakończyła się porażką i późniejszym kontynuowaniem represji wobec syryjskich socjal – nacjonalistów, 5500 aktywistów wraz z całym kierownictwem zostało aresztowanych, co miało dać pretekst do zamknięcia tego rozdziału w historii politycznej Libanu. W czasie pobytu w więzieniach członkowie kierownictwa SPSN, In’am Ra’d i Munir Khuri, dokonali poważnej transformacji i zreinterpretowali ideologię socjal – narodową po zapoznaniu się z marksizmem, wysuwając na pierwszy plan postulaty społeczne, uznali zbieżność syryjskiego i arabskiego nacjonalizmu. W 1969 roku miał miejsce kongres SPSN w Melkart, który doprowadził do rozłamu w szeregach partii 5 lat później.

W 1975 roku rozpoczęła się wojna domowa w Libanie między muzułmańską (reprezentowaną przez Palestyńczyków oraz lewicowe partie muzułmańskie) a chrześcijańską (Falanga Libańska i maronici) społecznością w tymże kraju. Przeciwko marionickiej prawicy libańskiej zjednoczyły się w ramach Ruchu Narodowego Postępowa Partia Socjalistyczna, naseryści, arabscy nacjonaliści z partii Baas, komuniści oraz Syryjska Partia Socjal–Nacjonalistyczna. Jednak interwencja syryjskiego wojska w 1976 roku doprowadziła do ponownego rozłamu w SPSN: frakcja Ra’da pozostała wierna sojusznikom lewicowym, a frakcja Ilyasa Qunayziha – poparła Syrię. W 1978 roku syryjski socjal–nacjonalizm zjednoczył się pod wodzą Abdallaha Sa’adeha, jednak tym razem po inwazji Izraela nastąpił kolejny rozłam – na prosyryjską Radę Nadzwyczajną Issama Mahayriego i antysyryjską Radę Najwyższą Jubrana Jurayja. W 1987 roku dodatkowo szyickie skrzydło SPSN pod wodzą Jamala przyłączyło się do Hezbollahu.

22 października 1989 roku w mieście Taif w Arabii Saudyjskiej zostało podpisane porozumienie kończące libańską wojnę domową (zwane Kartą Zgody Narodowej),weszło ono w życie 4 listopada 1989 roku. Przewidywało ono umocnienie roli premiera kosztem prezydenta, a także inne daleko idące reformy polityczne. W 1990 roku została wprowadzona zgodnie z Kartą poprawka do konstytucji dająca większe uprawnienia muzułmanom w zakresie władzy, a 24 grudnia 2000 roku utworzono rząd jedności narodowej, na którego czele stanął prosyryjski sunnita, Omar Karami. Oprócz tego Liban został oddany pod protektorat Syrii. To umożliwiło aktywność polityczną SPSN w mozaice politycznej Libanu. W 1992 roku w wyborach syryjscy socjal – nacjonaliści zdobyli 6 mandatów, a w rządzie tego państwa stanowiska ministerialne sprawowali reprezentanci tejże partii – Ali Qanso i Asaad Hardan jako ministrowie pracy. Pod względem programowym SPSN z jednej strony konsekwentnie reprezentowała orientację prosyryjską, z drugiej nie ustawała w wysiłkach na rzecz rozbicia systemu konfesyjnego. Zmodyfikowano nieco stosunek do kwestii żydowskiej, zaczynając po 2002 roku odróżniać Żydów od syjonistów. Próba zreformowania partii w kierunku demokratycznym, jaką podjął Yusuf al-Ashqar, przewodniczący w latach 1992 – 1994, nie powiodła się jednak na skutek oporu milicji partyjnej. W 2001 roku przywódcą SPSN został Jibran Raif Arayji.

Odrodziła się też działalność socjal – nacjonalistów w Syrii. 5 sierpnia 2001 roku zezwolono na pierwsze od roku 1955 publiczne zebranie SPSN w tym kraju, w maju 2005 roku partia została zaproszona do Narodowego Frontu Postępowego – koalicji kierowanej przez Baas. Syryjska Partia Socjal – Nacjonalistyczna jest ugrupowaniem niewielkim. The Economist w 1985 roku nazwał SPSN dziwaczną organizacyjką (odd little organisation), farsową i idiotyczną. Michael C. Hudson określił socjal – nacjonalistyczną ideologię jako doktrynę totalnej ucieczki. Fiasko projektu nacjonalizmu panarabskiego sprawia, że ideę Wielkiej Syrii dyskretnie przejmuje syryjska partia Baas.Może się więc okazać, że Antun Sa’adeh zatriumfuje zza grobu.

Jeśli chodzi o udział Syryjskiej Partii Socjal – Nacjonalistycznej w konflikcie syryjskim, to rzecz wygląda następująco. W Syrii, po stronie prezydenta Assada walczą ochotnicze oddziały młodzieżowe oraz regularne siły bojowników SPSN, które wykonują zadania dotyczące ochrony swoich lokalnych wspólnot, miejscowości, a nawet kontrolują wiele miejsc w tymże kraju – np. As-Salamija. Te informacje zdobył zespół polskich dziennikarzy z Xportal.pl, który w dniach 9 – 15 czerwca 2013 roku prowadził misję dziennikarską do ogarniętej wojną Syrii m.in. w celu złamania jednostronnej bariery medialnej narzuconej przez ogólnopolskie media. W ramach tejże misji Polacy 9 czerwca w Bejrucie przeprowadzili wywiad z jednym z przywódców SPSN, Wissamem Samią.