Michał Szymański: Hipoteza kontrsekularyzacji i przyszłości nacjonalizmu

„Trwa walka między cywilizacją życia a cywilizacją śmierci.”

św. Jan Paweł II

HIPOTEZA KONTRSEKULARYZACJI

Przez ponad sto lat socjolodzy przewidywali spadek wierzeń religijnych i zastąpienie ich bardziej świeckimi poglądami, która to prognoza znana jest jako hipoteza sekularyzacji. Comte, uznany założyciel socjologii, przewidywał, że myśl świecka zastąpi religię. Jednakże, w ostatnich dziesięcioleciach, niektórzy badacze podchodzili sceptycznie do tej hipotezy, mówiąc, że poziom religijności wykazuje niewiele oznak faktycznego zanikania, a nawet wzrasta.

Badania w krajach Azji i Bliskiego Wschodu nie wykazały zbyt wielu zmian w religijności, zmuszając do zrewidowania hipotezy sekularyzacji, nie tylko w kontekście tych obszarów.

Nie ulega wątpliwości, że przynależność religijna i wiara w Boga w krajach europejskich spadła w XX wieku. Jeśli jednak spojrzymy na ostatnie 15 lat, wydaje się jednak, że Europejczycy obrali kurs w kierunku wyższej pobożności. Częścią świata, w której religijność wydaje się rzeczywiście wzrastać w ostatnich dziesięcioleciach, są kraje byłego bloku wschodniego, gdzie nastąpił wzrost jej poziomu z umiarkowanego do silnego. Sama Rosja doświadczyła znacznego zwrotu w tym kierunku po upadku Związku Radzieckiego. 61% Rosjan określało się jako „niewierzący” (Greely 1994), a 5 lat później odsetek wynosił już 33% (Dubin 1999).

Skłoniło to niektórych socjologów do zaproponowania zmodyfikowanych wersji teorii sekularyzacji, natomiast inni sugerowali, że sekularyzacja nigdy nie nastąpi, bo religia spełnia potrzeby duchowe większości ludzi.

Gdyby wziąć pod uwagę, że zarówno religijność, jak i związana z nią wysoka płodność, są cechami dziedzicznymi, wyniki są zgodne z poglądem, że wcześniejsze trendy w kierunku sekularyzacji (z powodu świeckiej edukacji) są obecnie równoważone przez siły genetyczne i reprodukcyjne. Stwierdza się, że sekularyzm prawdopodobnie ulegnie zanikowi pod koniec XXI wieku, w tym w Europie i innych społeczeństwach przemysłowych (Ellis i in. 2017). Spójrzmy na argumenty naukowców, którzy popierają hipotezę kontrsekularyzacji i różne korelujące czynniki, odpowiedzialne za trend desekularyzacyjny.

Iloraz inteligencji i poziom wykształcenia

Jedną z przyczyn spadku sekularyzmu i wzrost religijności w przewidywalnej przyszłości jest odwrotna korelacja między ilorazem inteligencji a religijnością oraz odwrotna korelacją między tym pierwszym a płodnością. Pojawiły się nowe dowody na to, że średni iloraz inteligencji zaczyna spadać. Spadek ten jest spowodowany niską dzietnością wśród osób o wysokim wykształceniu (związane z wysokim ilorazem inteligencji) i wyższym poziomie dzietności wśród osób o niższym wykształceniu. Ponieważ osoby o wysokim ilorazie inteligencji są nieco mniej skłonne do bycia religijnymi (Zuckerman i in. 2013), a ci mają na ogół małe rodziny, spadek średniego ilorazu inteligencji może skutkować większą przeciętną religijnością.

Nie oznacza to bynajmniej, że religijność jest oznaką niskiej inteligencji; warto wspomnieć, że wysokiemu poziomowi wykształcenia towarzyszą wartości świeckie wynikające z tejże edukacji oraz intelektualna pycha, stojąca na drodze pokory potrzebnej do przyjęcia wierzeń religijnych.

„Wysławiam Cię, Ojcze, Panie nieba i ziemi, że zakryłeś te rzeczy przed mądrymi i roztropnymi, a
objawiłeś je prostaczkom.”

Jezus Chrystus (Mt 11, 25)

Dziedziczna skłonność do wierzeń religijnych

Badania biologiczne ujawniają ważne spostrzeżenia co do zrozumienia trendów sekularyzacji, bo skłonność do wierzeń religijnych jest pokaźnie dziedziczna (Bouchard i in. 1999; D’Onofrio i in. 1999; Eaves i in. 2008; Koenig i in. 2005).

Sugeruje się, że grupy religijne rozmnażają się znacznie szybciej niż ateiści i z tego powodu geny wierzących rozprzestrzenią się w populacji kosztem genów ateistów; dochodzi się do wniosku, że „ewolucja sprzyja wierzącym, a wyciąga z puli genetycznej ateizm” (Johnson 2012). Z ewolucyjnego punktu widzenia, jeśli istotnie dziedziczna cecha wiąże się z wysokim wskaźnikiem reprodukcji, cecha ta ipso facto jest selekcjonowana naturalnie (Pinker 2003).

Wartości religijne a dzietność

Jeśli chodzi o religijność, dowody na jej sprzyjającą naturalną selekcję pochodzą z wykazania pozytywnych korelacji między religijnością a tempem reprodukcji. Badania wykazały, że gdy porówna się osoby wysoce religijne z osobami niereligijnymi lub nawet umiarkowanie religijnymi, ci pierwsi:

1. pragną więcej dzieci (Hayford i Morgan 2008)
2. planują więcej dzieci (Balakrishnan i Chen 1990; Barrett i in. 2014; De Jong 1965)
3. mają więcej dzieci (Frejka i Westoff 2008; Meisenberg 2012; Van Bavel i Kok 2004)

Pozytywne związki między wskaźnikami płodności a religijnością odnotowuje się na całym świecie. Badania obejmują różne tradycyjnie chrześcijańskie kraje europejskie (Adsera 2006; Murphy i Knudsen 2002; Schellekens i van Poppel 2006; Philipov i Berghammer 2007) oraz Stany Zjednoczone (Hayford i Morgan 2008; Mosher 1985; Zhang 2008, 2011). Podobne pozytywne korelacje stwierdzono również w tradycyjnie żydowskich i muzułmańskich populacjach, a także w krajach azjatyckich, głównie hinduskich i buddyjskich. Wydaje się zatem, że bez względu na to, jaką religię rozważamy, istnieje pozytywna korelacja religijność-płodność (Alwin 1986; Blume 2009; Frejka i Westoff 2008; Meisenberg 2012; Westoff i Frejka 2007).

Konwencjonalne wyjaśnienie nauk społecznych jest takie, że religie zazwyczaj nauczają i wspierają poglądy pronatalistyczne oraz tradycyjne normy płciowe, przy czym zniechęcają do strategii kontroli płodności, takich jak antykoncepcja, sterylizacja i aborcja (McQuillan 2004). „Ironiczne jest, że efektywne metody antykoncepcyjne zostały opracowane przez sekularystów i to, że metody te służą do powolnego zmniejszania potencjalnej reprezentacji sekularystów w nadchodzących pokoleniach” (Ellis i in. 2017).

Istnieją też dowody na to, że cechy osobowości uwarunkowane genetycznie, w szczególności ugodowość (oraz w mniejszym stopniu sumienność, stabilność emocjonalna i niski poziom psychotyzmu), prowadzą do większego zaangażowania religijnego, większej rodziny i ogólnie większych inwestycji społecznych (Jang i in. 1996) i może pomóc wyjaśnić silny związek między religijnością a płodnością.

Płodność jest zasadniczo cechą dziedziczną

Oprócz wpływu na religijność, geny wydają się wpływać również na samą płodność. Odpowiednie badania wskazują, że liczba dzieci, które mają pary, jest uwarunkowana genetycznie (Bras i in. 2013; Christensen i in. 2003; Murphy i Knudsen 2002; Rodgers i in. 2001). Wykazano, że nawet pożądana i oczekiwana liczba dzieci jest w znacznym stopniu dziedziczna (Kohler i in. 1999, 2006; Rodgers i Doughty 2000). Skoro, jak wymieniono wyżej, religijności towarzyszy wysoka płodność, wzrost religijności jest również spowodowany tym, że płodność jest warunkową odziedziczoną skłonnością do rozmnażania się.

WOJNA GENÓW I PRZYSZŁOŚĆ NACJONALIZMU

W tej sekcji należy traktować bardzo pobieżnie sformułowanie „prawica” i „lewica”, słowa używane z prostego braku lepszych proponowanych odnośników. Nie ma się tu na celu promowania determinizmu biologicznego, negującego wpływy środowiska na ludzką psychologię. Geny predysponują, nie predeteminują; nie jesteśmy ich niewolnikami. Przedstawione są prawdopodobności, nie pewniki, jest też miejsce na wiele indywidualnych zmiennych. Patrząc na świat przez przedstawiony pryzmat, wyjdzie na jaw wiele rzeczy, które wcześniej były niejasne. Sugerowana lektura: The Evolutionary Psychology Behind Politics: How Conservatism and Liberalism Evolved Within Humans.

Podział, manifestujący się najczęściej jako podział klasycznego kontinuum lewica-prawica, można spostrzec w niemal każdym społeczeństwie. Odpowiedzialna za to jest strategia adaptacji różnych zestawów genów.

Ogólnie rzecz biorąc, do cech korelujących z osobami o skłonnościach lewicowych zaliczyć można między innymi niechęć do konkurencji, skłonność do odrzucania nierówności, rozwiązłość seksualną, samotne rodzicielstwo, mniejsze przywiązanie do autorytetu, stosunkowo mniejsza przynależność religijna, niższa lojalność wobec przynależnej grupy etnicznej (np. etnomasochizm). Wiele z tych cech wynika z niższego poziomu testosteronu, które same w sobie prowadzą do stworzenia warunków niesprzyjających produkcji testosteronu. Taki stan rzeczy często ma skutki fizjonomiczne. Przykładowo, Antifa to skupisko osobników o fenotypie dysgenetycznym, co wskazuje na środowisko o wysokim stężeniu estrogenu, szczególnie w okresie rozwojowym.

Ogólnie rzecz biorąc, do cech korelujących z osobami o skłonnościach prawicowych zaliczyć można między innymi przyjęcie konkurencji, akceptowanie nierówności, monogamię, wysoką inwestycję rodzicielską, większe znaczenie przywiązywane autorytetowi, większą przynależność religijną, wyższą lojalność do przynależnej grupy (np. patriotyzm czy etnocentryzm)

Choć obserwacja ma charakter ogólny, pozwala na postawienie hipotezy, jakoby geny, których ideologia jest jedynie pewną konkretną manifestacją, znajdują sobie gospodarza z odpowiednimi warunkami do ich rozprzestrzeniania.

Tak jak jaszczurka szuka wilgotnego, odpowiedniego do przetrwania środowiska, tak różne zestawy genów dążą do skonstruowania środowiska najbardziej odpowiedniego do przekazania dalej. Każdy zestaw genów stara się stworzyć świat, który sprzyja własnej reprodukcji. Np. patriarchat, nacjonalizm i często towarzyszące im tendencje grożą zestawowi genów, które faworyzują feminizm i globalizm oraz na odwrót. Co sprzyja jednemu zestawowi genów, często grozi drugiemu, ponieważ walczą one o przetrwanie na arenie politycznej. Przytoczone kwestie nie są abstrakcyjne: dotyczą podstawowej biologicznej konfiguracji i przetrwania. Zagadnienie tłumaczy powszechną histerię podczas rozmów światopoglądowych. Można powiedzieć, że dwa zestawy genów są ze sobą w stanie wojny i używają nas jak gigantycznych ludzkich pilotów do jej prowadzenia.

Mózg lewicowy i prawicowy

Istnieją znaczne dowody na to, że poglądy polityczne znajdują odzwierciedlenie w strukturach ludzkiego mózgu (Jost i in. 2003). Struktura mózgu i mechanizmy psychologiczne pośredniczą w postawach politycznych (Kanai i in. 2011).

Długoletnie badania powiązały funkcję ciała migdałowatego z przynależnością polityczną (Rule 2010). Objętość ciała migdałowatego różni się wewnątrz populacji. Prawe ciało migdałowate, które jest ważne dla regulowania emocji i oceny zagrożeń, jest zwykle większa u osób prawicowych. Ze względu na różnice w strukturach mózgu, osoby o skłonnościach prawicowych reagują na groźne sytuacje z większą agresją niż osoby lewicowe i są bardziej wrażliwi na groźne wyrazy twarzy (Vigil 2010). Badania wykazały, że osoby prawicowe mają też większą ilość istoty szarej w lewej wyspie i prawej korze śródwęchowej, odpowiedzialnej za modulowanie społecznych emocji, takich jak uczucie obrzydzenia do określonych widoków, zapachów i łamanych norm (Kanai 2011). Wyniki pokrywają się z dowodami na to, że osoby prawicowe są bardziej podatne na obrzydzenie (Inbar 2008).

Z drugiej strony, objętość istoty szarej lub komórek nerwowych, tworzących przedni zakręt obręczy, czyli obszar, który pomaga rozwiązywać konflikty, jest zwykle większy u osób lewicowych (Amodio i in. 2007). Towarzyszy temu również większy komfort wobec nowości, niższe postrzeganie zagrożeń, oraz niższa awersja wobec obcych grup.

Implikacje struktury mózgu są wielkie dla religijności i nacjonalizmu. Badanie wykazało, że ludzie, u których tylna część przyśrodkowej kory przedczołowej (odpowiedzialnej za przetwarzanie zagrożeń) została czasowo wyłączona za pomocą przezczaszkowej stymulacji magnetycznej, okazywali obniżoną wiarę w Boga i życie pozagrobowe, bardziej przychylne nastawienie wobec imigrantów oraz słabsze poczucie lojalności wobec własnej grupy etnicznej (Holbrook i in. 2016).

Ważne jest, by wziąć pod uwagę, że postawy polityczne są powodowane interakcją z czynnikami środowiskowymi, a także wpływami genetycznymi. (Alford i in. 2005; Settle i in. 2010).

POLITYKA PRONATALISTYCZNA

Myśląc pod kątem hipotezy kontrsekularyzacji, polityka pronatalistyczna jest błogosławieństwem dla nacjonalizmu. Nacjonaliści powinni promować tę politykę i jak najbardziej z niej korzystać, bez względu na poziom ideologicznej zbieżności z władzą, która taką politykę wprowadza, aby przyspieszyć na naszej ziemi trend kontrsekularyzacyjny, dzięki czemu odsetek odziedziczonych genów religijności w społeczeństwie wzrośnie, a w konsekwencji, wartości cywilizacji życia nabiorą rozpędu. Im bardziej będzie to następowało, tym podatniejszy stanie się grunt dla propagowania naszych idei.

Bibliografia:

1. Adsera, A. (2006). Marital fertility and religion in Spain, 1985 and 1999. Population Studies, 60,205–221.
2. Alford J., Funk C., Hibbing J. (2005). Are political orientations genetically transmitted? Am. Polit.Sci. Rev. 99: 153–167.
3. Alwin, D. F. (1986). Religion and parental child-rearing orientations: evidence of a Catholic Protestant convergence. American Journal of Sociology, 92, 412–440.
4. Amodio D.M., Jost J.T., Master S.L., Yee C.M. (2007). Neurocognitive correlates of liberalism and conservatism. Nat. Neurosci. 10: 1246–1247.
5. Balakrishnan, T., & Chen, J. (1990). Religiosity, nuptiality and reproduction in Canada. CanadianReview of Sociology, 27, 316–340.
6. Barrett, J. B., DaVanzo, J., Ellison, C. G., & Grammich, C. (2014). Religion and attitudes towardfamily planning issues among US adults. Review of Religious Research, 56, 161–188.
7. Blume, M. (2009). The reproductive benefits of religious affiliation. In E. Voland & W.
8. Schiefenhoevel (Eds.), The biological evolution of religious mind and behavior (pp. 117–126).Berlin: Springer.
9. Bouchard, J., Thomas, J., McGue, M., Lykken, D., & Tellegen, A. (1999). Intrinsic and extrinsicreligiousness: genetic and environmental influences and personality correlates. Twin Research, 2, 88–98.
10. Bras, H., Van Bavel, J., & Mandemakers, K. (2013). Unraveling the intergenerational transmissionof fertility: genetic and shared- environment effects during the demographic transition in the Netherlands, 1810-1910. The History of the Family, 18, 116–134.
11. Christensen, K., Kohler, H.-P., Basso, O., Olsen, J., Vaupel, J. W., & Rodgers, J. L. (2003). The correlation of fecundability among twins: evidence of a genetic effect on fertility? Epidemiology, 14, 60–64.
12. D’Onofrio, B. M., Eaves, L. J., Murrelle, L., Maes, H. H., & Spilka, B. (1999). Understanding biological and social influences on religious affiliation, attitudes, and behaviors: a behavior genetic perspective. Journal of Personality, 67, 953–984.
13. De Jong, G. F. (1965). Religious fundamentalism, socio-economic status, and fertility attitudes in the Southern Appalachians. Demography, 2, 540–548.
14. Dubin, B. (1999). Religioznaya vera v Rossii 90-kh godov. Russian Public Opinion Monitor, (Moscow, Russian Center for Public Opinion Research), 39 (1), 31–39.
15. Eaves, L. J., Hatemi, P. K., Prom-Womley, E. C., & Murrelle, L. (2008). Social and genetic influences on adolescent religious attitudes and practices. Social Forces, 86, 1621–1646.
16. Ellis, L., Hoskin, A.W, Dutton, E., Nyborg H. (2017) The Future of Secularism: a Biologically Informed Theory Supplemented with Cross-Cultural Evidence. Evolutionary Psychological Science
17. Frejka, T., & Westoff, C. F. (2008). Religion, religiousness and fertility in the US and in Europe. European Journal of Population, 24, 5–31.
18. Greeley, A. M. (1994). A religious revival in Russia? Journal for the Scientific Study of Religion, 33, 253–272.
19. Hayford, S. R., & Morgan, S. P. (2008). Religiosity and fertility in the United States: the role of fertility intentions. Social Forces, 86, 1163–1188.
20. Holbrook, C., Keise, I., Deblieck, C., Fessler, M.T.D & Iacoboni M. (2015). Neuromodulation of Group Prejudice and Religious Belief. Social Cognitive and Affective Neuroscience
21. Inbar, Y., Pizarro, D. A., & Bloom, P. (2009). Conservatives are more easily disgusted than liberals. Cognition and Emotion, 23(4), 714–725.
22. Jang, K. L., Livesley, W. J., & Vemon, P. A. (1996). Heritability of the big five personality dimensions and their facets: a twin study. Journal of Personality, 64, 577–592.
23. Johnson, D. (2012). What should we believe about atheists? Religion, Brain & Behavior, 2, 30–
24. Jost J.T., Glaser J., Kruglanski A.W., Sulloway F.J. (2003). Political conservatism as motivated social cognition. Psychol. Bull. 129: 339–375.
25. Kanai R., Feilden T., Firth C., and Rees G. (2011). “Political Orientations Are Correlated With Brain Structure in Young Adults.” Current Biology, 21:677-80.
26. Koenig, L. B., McGue, M., Krueger, R. F., & Bouchard, T. J. (2005). Genetic and environmental influences on religiousness: findings for retrospective and current religiousness ratings. Journal of Personality, 73, 471–488.
27. Kohler, J. P., Rodgers, J. L., & Christensen, K. (1999). Fertility behavior in our genes? Findings from a Danish twin study. Population and Development Review, 25, 253–288.
28. Kohler, H. P., Rodgers, J. L., Miller, W. B., Skytthe, A., & Christensen, K. (2006). Bio‐social determinants of fertility. International Journal of Andrology, 29, 46–53.
29. McQuillan, K. (2004). When does religion influence fertility? Population and Development Review, 30, 25–56.
30. Meisenberg, G. (2012). Demography and modernization as the major determinants of religious belief. Mankind Quarterly, 52, 388–414.
31. Mosher, W. D. (1985). Reproductive impairments in the United States, 1965-1982. Demography, 22, 415–430.
32. Murphy, M., & Knudsen, L. B. (2002). The intergenerational transmission of fertility in contemporary Denmark: the effects of number of siblings (full and half), birth order, and whether male or female. Population Studies, 56, 235–248.
33. Philipov D., & Berghammer C. (2007). Religion and fertility ideals, intentions and behaviour: a comparative study of European countries. In Vienna yearbook of population research, pp. 271–305. Vienna, Austria: Vienna Institute of Demography at the Austrian Academy of Sciences.
34. Pinker, S. (2003). The blank slate: the modern denial of human nature. New York: Penguin
35. Rodgers, J. L., & Doughty, D. (2000). Genetic and environmental influences on fertility expectations and outcomes using NLSY kinship data. In J. L. Rodgers, D. C. Rowe, & W. B. Miller (Eds.), Genetic influences on human fertility and sexuality (pp. 86–97). Boston: Kluwer.
36. Rule N.O., Freeman J.B., Moran J.M., Gabrieli J.D.E., Adams R.B., Jr., Ambady N. (2010). Voting behavior is reflected in amygdala response across cultures. Soc. Cogn. Affect. Neurosci. 5:349–
37. Schellekens, J., & van Poppel, F. (2006). Religious differentials in marital fertility in The Hague. Population Studies, 60, 23–38.
38. Settle J.E., Dawes C.T., Christakis N.A., Fowler J.H. (2010) Friendships moderate an association between a dopamine gene variant and political ideology. J. Polit. 72:1189–1198.
39. Van Bavel, J., & Kok, J. (2004). Birth spacing in the Netherlands: the effects of family composition, occupation and religion on birth intervals, 1820-1885. European Journal of Population, 20, 119–140.
40. Vigil J.M. (2010). Political leanings vary with facial expression processing and psychosocial functioning. Group Process. Intergroup Relat. 13: 547–558.
41. Westoff, C. F., & Frejka, T. (2007). Religiousness and fertility among European Muslims. Population and Development Review, 33, 785–809.
42. Zhang, L. (2008). Religious affiliation, religiosity, and male and female fertility. Demographic Research, 18, 233–262.
43. Zhang, L. (2011). Religion, religiosity and male and female fertility. In L. Zhang (Ed.), Male fertility patterns and determinants (str. 117–141). New York: Springer.
44. Zuckerman, M., Silberman, J., & Hall, J. A. (2013). The relation between intelligence and religiosity: a meta-analysis and some proposed explanations. Personality and Social Psychology Review, 1088868313497266

Oprawa graficzna: Resistance Arts