Monika Dębek: ABC Trzeciej Pozycji
Czym jest Trzecia Pozycja? Między lewicą a prawicą
Jeśli czytasz ten artykuł, Trzecia Pozycja z pewnością nie jest Ci obca, więc zaczniemy truizmem.
Na samym początku należy jednak określić, co oznacza słowo truizm. Z angielskiego „truth”, czyli prawda. Jest to stwierdzenie tak proste i błahe, że nie ma konieczności, aby nawet wygłaszane było publicznie.
Oczywisty jest fakt, iż ideologia trzeciej pozycji jest doktryną polityczną, która odrzuca tradycyjny podział na lewicę i prawicę, poszukując alternatywnej drogi pomiędzy kapitalizmem i socjalizmem.
Warto wspomnieć czym jest lewica i prawica, aby lepiej zrozumieć tematykę tekstu.
Głównym założeniem lewicy jest szeroko pojęta równość społeczna. Lewica często bierze w obronę osoby, które są w mniejszości, które według niej są pokrzywdzone przez zastany porządek społeczny. Społecznie oznacza to założenie całkowitej równości między ludźmi, niezależnie od ich talentów i prezyspozycji. Jeśli chodzi o gospodarkę, lewicowe przekonania są rozpatrywane na różne sposoby. Jednym z nich jest koncepcja państwa opiekuńczego, które ma na celu zabezpieczenie obywateli przed nieposkromionym wolnym rynkiem. Innym mechanizmem jest także demokracja przemysłowa, czyli bezpośrednie lub pośrednie zarządzanie przez pracowników danym przedsiębiorstwem. Do systemów lewicowych w dziedzinie gospodarki zaliczyć można też centralne planowanie, czyli podejmowanie wszelkich decyzji dotyczących jakichkolwiek inwestycji, produkcji przez władzę lub partię komunistyczną, co ma chronić przed akumulacją kapitału jedynie przez najbardziej przebiegłych i bezwzględnych.
Prawica to określenie, które zaczerpnięte zostało już z rewolucji francuskiej. Kładzie ona nacisk na tradycję i to w każdej kwestii życia i przede wszystkim na konserwatyzm. Ważne w prawicy jest silne wojsko i obrona terytorialna. Dla tradycjonalistów bardzo ważna jest rodzina, zdrowe społeczeństwo, tożsamość narodowa. Bardzo istotne w niej jest promowanie interesu danego kraju na scenie międzynarodowej. Gospodarczo, z początku prawica opowiadała się za ochroną obalanego w XIX wieku porządku feudalnego czyli chroniła arystokratów dziedziczących swoje majątki, nie dorastających do pięt swoim przodkom, którzy zdobywali swoje tytuły w walcząc o kraj i administrując swoimi ziemiami. Gdy panów feudalnych zastąpili panowie kapitalistyczni, prawica przeszła na pozycje liberalizmu gospodarczego (choć z początku także i liberałowie znajdowali się w obozie lewicowym).
Odrzucamy oba te poglądy, tak jak odrzucali je ojcowe Trzeciej Pozycji. Stąd wywodzi się nazwa organizacji Trzecia Droga. Opiera się ona na nacjonalizmie, tradycjonalizmie, korporacjonizmie i etnopluralizmie, sprzeciwiając się globalizacji, multikulturalizmowi, imperializmowi i materializmowi. Tym samym łączy zarówno społecznie jak i ekonomicznie elementy lewicowe, jak i prawicowe.
Nacjonalizm to nasz fundament. To naród jest dla nas najważniejszym dobrem doczesnym. Wszystkie działania, jakie podejmujemy są po to by mógł wzrastać. Nic dla siebie, wszystko dla ojczyzny. Nacjonalizm nierozerwalnie łączy się z tradycjonalizmem, którego założeniem jest powrót do tradycji, wartości dawnych czasów. Rozwiązania w sferze społecznej, które z sukcesem działały w naszym społeczeństwie od pokoleń nie mogą być poddawane eksperymentom. W polityce ważna jest silna władza centralna. Każdy tradycjonalista przeciwstawia się innowacjom, które mogą być niebezpieczne dla danego narodu. W nacjonalizmie bardzo ważny jest także korporacjonizm, czyli organizacja społeczeństwa wobec grup zawodowych, reprezentujących interesy społeczeństwa. Z nacjonalizmu wynika etnopluralizm, czyli poszanowanie dla odrębności innych grup, oraz oczekiwanie, że grupy te będą szanowały naszą odrębność.
Nacjonalizm całkowicie odrzuca szeroko pojęty globalizm, który polega na rozpuszczaniu lokalnych tożsamości w ramach nawet nie istniejącej poza wielkomiejskimi salonami tożsamości kosmopolitycznej. Migracja ma sprzyjać rozwojowi państwa. Niestety, obecnie sprzyja on powstawaniu nierówności społecznych, zatracaniu suwerenności przez państwa i wiele innych negatywnych skutków. Nacjonalizm to także sprzeciw przeciwko materializmowi. Według tej koncepcji istnieje tylko świat materialny, czyli fizyczny, nie ma świata niematerialnego, czyli duchowego. Choć materia jest najbardziej dosłownym przejawem świata i nie da się zaprzeczyć jej istotności, to uważamy, że duch powinien materię kontrolować, a nie na odwrót (np. rozum panujący nad instynktami). W jeszcze innym tłumaczeniu, materializm to kierowanie się korzyściami materialnymi, czyli przedkładanie gratyfikacji doczesnej ponad gratyfikację wieczną.
Nacjonalizm także odrzuca imperializm, w którym jedno państwo rozszerza swoją władzę poza granice swego etnosu, poprzez nabywanie i zarządzanie należnościami, kierując się tylko i wyłącznie swoimi korzyściami i niszcząc inne kraje. Multikulturalizm i mieszanie się etnosów (szczególnie odległych) jest zaprzeczeniem etnopluralizmu i zawsze będziemy się mu sprzeciwiać.
Trzecia droga to ruch dążący do narodowej rewolucji i odrodzenia duchowego narodów. Gospodarka jest dla nas wtórna wobec narodu – jest narzędziem, które ma mu służyć, nie zaś naród jemu. Gospodarka ma zapewnić dobre życie dla obywateli danego kraju. Nie jesteśmy dogmatykami gospodarczymi. Uważamy, że różne rozwiązania mogą mieć różne skutki w różnych krajach, a skuteczne rozwiązania gospodarcze mogą zależeć od wielu czynników takich jak na przykład wielkość kraju, wielkość narodu, jego położenie geograficzne (np. położenie na szlakach handlowych, zagraniczne rynki zbytu), możliwości produkcyjne oraz zasoby naturalne, dostępna technologia, czy talenty charakterystyczne dla danego narodu.
Rozwiązania gospodarcze implementowane przed ruchy trzeciopozycyjne mogą się od siebie różnić. Trzecia pozycja pojawiła się m.in. w argentyńskim justycjalizmie Juana Peróna, włoskim faszyzmie i tradycyjnej nauce społecznej Kościoła Katolickiego. Ma ona swoich zwolenników i przedstawicieli w różnych krajach, takich jak Włochy, Wielka Brytania, Francja, Polska i wielu innych. W Polsce oczywiście, poza Trzecią Drogą trzeciopozycyjne jest np. jeszcze powstały w II Rzeczyspospolitej Obóz Narodowo-Radykalny, Narodowe Odrodzenie Polski, którego struktury opuściła część członków, zakładając właśnie Trzecią Drogę, Socjalna Alternatywa, czy różne grupy określające się jako Autonomiczni Nacjonaliści.
Istotą naszego ruchu jest rewolucja, która – choć zakorzeniona w tradycjach – wciąż poszukuje rozwiązań, które będą najpełniej odpowiadać wymaganiom danego narodu. Dobrze o tym wiedział Jan Mosdorf, który pisał w tekście „Tradycja i tradycjonalizm”:
Dlatego nie należy przeceniać tradycji. Dążność do oparcia się o nią jest niejednokrotnie przejawem kwietyzmu myślowego, pragnącego wyręczać się wysiłkiem dawnych pokoleń. Oczywiście, skoro kogoś nie stać na twórczość własną to już lepiej, żeby naśladował rodzime wzory, niż bezmyślnie małpował prądy modne za granicą, co tak razi we wszelkich ruchach „faszystowskich”, organizacjach ze swastyką w herbie i tak dalej. Nie wszystko, co dawne lepsze jest od współczesnego. Tradycja jest rzeczą cenną, zwłaszcza o ile jest żywa i o ile wypływa z trwałych i zdrowych cech narodu czy środowiska cywilizacyjnego, a nie jest powierzchownym nalotem lub manierą. W przeszłości znaleźć można dużo doświadczeń, z przeszłością łączą nas więzy duchowe, ślady, których wyprać doszczętnie nie podobna i nie należy, ale pamiętać trzeba zawsze, że twórczość historyczna nie skończyła się na naszych przodkach, że my również jesteśmy nie tylko potomkami, lecz i przodkami. Epigonizm jest zaprzeczeniem twórczości. Zupełnie zaś chybione byłoby sztuczne odgrzewanie tradycji. Bal kostiumowy może być miłą rozrywką w karnawale, ale do pracy nie chodzi się w zbroi przodka z czasu wojen krzyżowych. Tradycja może być siłą budująca, jednak powinna ona z biegiem czasów także ewaluować. Zadaniem nacjonalisty nie może być powtarzanie wcześniejszych motywów, epigonizm jest krytykowany bardzo często za brak innowacyjności. Działalność środowisk nacjonalistycznych nie może być więc biernym odtwarzaniem dawnych dziejów, ale obserwowanie danej rzeczywistości i budowanie czegoś nowego, nie zapominając jednak o tradycji naszego kraju, która związana jest z tożsamością Polski.
Na czym polega opozycja trzeciopozycjonistów zarówno wobec lewicy, jak i prawicy?
Ruchy trzeciej pozycji sprzeciwiają się zarówno lewicy, jak i prawicy, ponieważ uważają, że są to przestarzałe i szkodliwe ideologie, które nie służą interesom narodów. Ruchy te odrzucają zarówno kapitalizm, który prowadzi do eksploatacji, niesprawiedliwości i degradacji kultury, jak i socjalizm, który prowadzi do utraty suwerenności, tożsamości i wolności. Kapitalizm uznawany jest przez wiele osób jako skuteczny w budowie silnej gospodarki państwowej, jednak sprzyja wyzyskowi pracowników, premiuje niskie płace zyskami, nie zapewnia bazpieczeństwa pracownikom. Dzięki kapitalizmowi władza skupia się w rękach niewielkiej grupy ludzi, którzy potrafią nadużywać władzy i niszczyć równowagę w państwie.
Trzecia droga nie zgadza się także na socjalizm, w którym władza może nadużywać swoich przywilejów. Nie może być tak, że wszystko kontrolowane jest przez państwo, ponieważ państwo powinno być produktem społeczeństwa i nigdy nie jest samym społeczeństwem. Ideologia trzeciej pozycji pojawiła się w XX wieku jako reakcja na kryzys i upadek tradycyjnych systemów politycznych, takich jak liberalizm, socjalizm i faszyzm. Trzecia pozycja była inspirowana przez różne ruchy i doktryny, które odrzucały zarówno kapitalizm, jak i komunizm, dążąc do stworzenia alternatywnej drogi rozwoju społecznego i gospodarczego, opartej na nacjonalizmie, tradycjonalizmie, korporacjonizmie i etnopluralizmie. W tym artykule obowiązkowo należy wspomnieć jakie idee miały wpływ na poglądy polskich nacjonalistów. Kluczowe postacie lub ruchy, które przyczyniły się do rozwoju Trzeciej Pozycji, to:
- Juan Perón – argentyński polityk i wojskowy, który stworzył ideologię justycjalizmu, łączącą nacjonalizm, socjalizm, katolicyzm i antyimperializm. Perón był prezydentem Argentyny w latach 1946-1955 i 1973-1974, a jego ruch polityczny, zwany peronizmem, miał duży wpływ na historię i kulturę Ameryki Łacińskiej, skupiał się na sprawiedliwości społecznej, prawach pracowniczych i szeroko pojętym imperializmie, współpracy między związkami zawodowymi i zwiększeniu interwencji państwa w gospodarce. Perón jest uważany za prekursora Trzeciej Pozycji w Ameryce Południowej.
- Oswald Mosley – brytyjski polityk i arystokrata, który stworzył ideologię faszyzmu brytyjskiego, łączącą nacjonalizm, korporacjonizm, socjalizm i paneuropeizm. Mosley był liderem British Union of Fascists w latach 1932-1940. Organizacja ta sprzeciwiała się kapitalizmowi, opowiadała się za wprowadzeniem systemu korporacyjnego. Dla polityka ważne była także kobiety, by mogła mieć one płatny urlop macierzyński oraz nadal pracować po zawarciu związku małżeńskiego. Partia była uważana za wielkiego przeciwnika komunizmu. Po II wojnie światowej Mosley założył Union Movement, który promował ideę Europy jako federacji narodów. Mosley był jednym z pionierów Trzeciej Pozycji na Wyspach Brytyjskich.
- Jean Thiriart – belgijski polityk i teoretyk, który stworzył ideologię nacjonalizmu europejskiego, łączącą nacjonalizm, socjalizm, antyamerykanizm i antysyjonizm. Thiriart był liderem Jeune Europe w latach 1962-1969, która w praktyce starała się promować jego europejską wizję. Pisał bardzo szeroko o swoich poglądach w dziełach, a jego prace obejmują „Mity naszych czasów”, „Europa: jeden naród, jedno imperium, jeden przywódca” i „Nacjonalistyczna praca w perspektywie rewolucyjnej”. Następnie działał w Parti Communautaire Européen, która dążyła do stworzenia Zjednoczonych Stanów Europy jako supermocarstwa. Thiriart był jednym z najbardziej oryginalnych i radykalnych myślicieli Trzeciej Pozycji w Europie.
Ideologia trzeciej pozycji jest światopoglądem, który odrzuca zarówno komunizm, jak i kapitalizm, jako systemy oparte na materializmie i wyzysku. Zamiast tego, zwolennicy trzeciej pozycji dążą do stworzenia społeczeństwa opartego na duchowości, moralności, solidarności i narodowej suwerenności.
Niektóre z podstawowych zasad ekonomicznych ideologii trzeciej pozycji to:
Gospodarka powinna służyć dobru narodu, a nie interesom prywatnym lub międzynarodowym. Trzecia pozycja sprzeciwia się zarówno wolnemu rynkowi, jak i centralnemu planowaniu, preferując model gospodarki społecznej, w której państwo, przedsiębiorcy i pracownicy współpracują na zasadzie partnerstwa i współodpowiedzialności. Gospodarka społeczna to doskonałe połączenie dobra środowiska naturalnego i społeczeństwa lokalnego. Ważny w niej jest solidaryzm, wzajemność, korzyści mają być dla wszystkich, a nie tylko dla wybranych, nielicznych jednostek. Działają w niej różne podmioty, wśród których najważniejsze są spółdzielnie. Zarządzają nią wszystkie jednostki, które są jej właścicielami. Ważne są także stowarzyszenia, które działają na rzecz danego dobra, celów społecznych, ludzi, środowiska naturalnego. Zyski rozdzielane są pośród społeczności, a nie pośród wąską grupę biznesmenów lub oficjeli partyjnych.
Własność prywatna jest chroniona, ale nie ubóstwiana. Trzecia pozycja odrzuca zarówno kolektywizację, jak i koncentrację kapitału, dążąc do zrównoważonego rozwoju i sprawiedliwego podziału bogactwa. Preferuje się własność społeczną, spółdzielczą i rodzinno-rolną. Kolektywizacja związana jest z przekształceniem prywatnego kapitału, we wspólny, zarządzany przez ludzi, zazwyczaj jest to państwo lub spółdzielnia. Dochody rozdzielane są pomiędzy członków kolektywu. Koncentracja kapitału to sytuacja zaś, gdzie ogromne bogactwo zgromadzone jest w rękach niewielkiej liczby osób kontrolujących zyski. Własność nie może być tylko przywilejem nielicznych, ale ma być dostępna dka każdego mieszkańca danego państwa.
Praca jest podstawową wartością i prawem człowieka, a nie tylko środkiem do zarobku. Trzecia pozycja uznaje godność i znaczenie pracy ludzkiej, zarówno fizycznej, jak i umysłowej, i sprzeciwia się jej degradacji i alienacji. Dlatego popiera ochronę praw pracowniczych, godziwe wynagrodzenie, bezpieczeństwo socjalne i samorządność zawodową. Gospodarka powinna być zgodna z zasadami ekologii i etyki. Trzecia pozycja nie uznaje wzrostu gospodarczego za cel sam w sobie, lecz za środek do poprawy jakości życia ludzi i ochrony środowiska naturalnego. Dlatego krytykuje konsumpcjonizm, marnotrawstwo i zanieczyszczenie, i promuje oszczędność, recykling i zrównoważone wykorzystanie zasobów. Niektórym państwom zależy na wzroście gospodarczym, który można wykorzystać jako źródło zamożności dla ich liderów. Ma on służyć dla wszystkich obywateli, którzy mogą nie tylko opłacać swoje podstawowe rachunki, ale mieć także czas na odpoczynek i rozrywkę.
Konsumpcjonizm nie sprzyja budowaniu wielkiego kraju, ponieważ ludzie kupują rzeczy, które nie są im potrzebne. Jednostki potrafią się z jego powodu nawet zadłużać, w efekcie stają się ubożsi. Nadmierna konsumpcja skupia się na rzeczach materialnych, ludzie potrafią zapominać dzięki niej o prawdziwych wartościach, nawet takich jak zdrowie czy rodzina. Ta ideologia sprzyja także tworzeniu nierówności, a także marnotrawieniu towaru. Ludzie kupują często pod wpływem impulsów, a za chwilę potrafią wyrzucać rzeczy czy żywność nawet w bardzo dobrym stanie. Oczywiście środowisko zostaje zanieczyszczane. Korzystnym rozwiązaniem jest recykling. Można w ten sposób przetwarzać materiały, które się do tego nadają, do ponownego użytku. Recykling bardzo często ratuje środowisko naturalne, oszczędza energie, które zużycie bywa również bardzo kosztowne. Jak można oszczędzać? Używać energooszczędnych urządzeń, korzystać z odnawialnych źródeł energii.
Ideologia trzeciej pozycji różni się od tradycyjnych lewicowych i prawicowych ideologii ekonomicznych w następujący sposób. Lewicowe ideologie ekonomiczne, takie jak socjalizm i komunizm, opowiadają się za zniesieniem własności prywatnej i wprowadzeniem kolektywnej własności środków produkcji. Trzecia pozycja natomiast uznaje własność prywatną za naturalne prawo człowieka, ale pod warunkiem, że służy ona dobru wspólnemu i nie prowadzi do wyzysku i niesprawiedliwości. Jednostka nie może bogacić się kosztem innej osoby i sprawiać, że zaczyna ona cierpieć, ubożeć czy nawet zostać doprowadzona do życia w skrajnej biedzie. Prawicowe ideologie ekonomiczne, takie jak liberalizm, opowiadają się za wolnym rynkiem i minimalną ingerencją państwa w gospodarkę. Trzecia pozycja natomiast uznaje rolę państwa jako regulatora i partnera gospodarczego, który dba o interesy narodowe i społeczne, i chroni przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi. Zarówno lewicowe, jak i prawicowe ideologie ekonomiczne opierają się na materialistycznej i utylitarystycznej koncepcji człowieka i społeczeństwa. Trzecia pozycja natomiast opiera się na duchowej i etycznej koncepcji człowieka i społeczeństwa, która uwzględnia nie tylko potrzeby materialne, ale także duchowe, moralne i kulturowe.