Piotr Roszkowski: Nurty gospodarcze w ideach Trzeciej Pozycji – Dystrybucjonizm

Dystrybucjonizm jest tzw. heterodoksyjną doktryną gospodarczą, czyli znajdującą się całkowicie poza mainstreamem rozpatrywań gospodarczych. Można nawet powiedzieć, że jest o wiele bardziej heterodoksyjna niż popularna wśród polskich prawicowych liberałów i libertarian Austriacka Szkoła Ekonomii. Dlaczego? Otóż o ile ASE dysponuje chociaż nikłym gronem naukowców broniących jej tez, dystrybucjonizm praktycznie nie jest przedmiotem dyskusji debat akademickich. Przyczyną tego może być to, że akademicy muszą nieprzerwanie popierać racje swoich tez skomplikowanymi modelami i werbalnymi puzzlami. Od razu przypomina się tekst utworu zespołu Republika pt. „Biała flaga”, w którym Ciechowski żalił się na to, że jego dawni przyjaciele zrezygnowali z młodzieńczych ideałów na rzecz przytulnego prestiżu. Tymczasem dystrybucjonizm jest doktryną całkowicie zdroworozsądkową, i nie potrzebuje pancernej obudowy teoretycznej. Wydestylowane zasady tego systemu prezentujemy właśnie w tym artykule. Siedem kluczowych zasad distributywizmu współgra z szerszymi ideami Trzeciej Pozycji, postawy politycznej dążącej do znalezienia alternatywy zarówno dla kapitalizmu, jak i socjalizmu. Jak te zasady odnoszą się do Trzeciej Pozycji prezentujemy poniżej:

1. Rozproszona własność:
   • W kontekście Trzeciej Pozycji nacisk na rozproszenie własności koresponduje z odrzuceniem skrajnego indywidualizmu w kapitalizmie i kolektywnej własności w socjalizmie. Ideą jest promowanie bardziej sprawiedliwego podziału bogactwa i własności między ludnością.
     
     Rozproszona własność w dystrybucjonizmie, zalecana w ramach trzeciej pozycji, jest zgodna z zasadami sprawiedliwości dystrybutywnej i społeczności. Filozofia dystrybutyzmu (bo tak czasem też jest tłumaczony dystrybucjonizm) kładzie nacisk na decentralizację własności i powszechną dystrybucję własności i zasobów (Schumacher, 2000). Podejście to jest zakorzenione w przekonaniu, że rozproszona własność prowadzi do bardziej sprawiedliwego i sprawiedliwego społeczeństwa, ponieważ pozwala jednostkom brać udział w ich dobrobycie gospodarczym i sprzyja poczuciu wspólnoty i współodpowiedzialności (Albertsen, 2018). Promując własność rozproszoną, dystrybucjonizm stara się zaradzić nierównościom ekonomicznym i umożliwić jednostkom odgrywanie bardziej aktywnej roli w kształtowaniu ich losów gospodarczych. Etos rozproszonej własności odzwierciedla dystrybucjonistyczną wizję społeczeństwa, w którym władza ekonomiczna nie jest skoncentrowana w rękach nielicznych, ale raczej rozproszona wśród ludności, co prowadzi do bardziej zrównoważonego i sprawiedliwego porządku gospodarczego.
     
     Co więcej, nacisk na rozproszoną własność w dystrybucjonizmie współgra z koncepcją solidarności, ponieważ zachęca jednostki do bezpośredniego udziału w przedsięwzięciach gospodarczych, które prowadzą ich społeczności. Stoi to w sprzeczności ze scentralizowanymi strukturami własności, w których władza ekonomiczna jest skoncentrowana w rękach nielicznych wybranych. Opowiadając się za własnością rozproszoną, dystrybucjonizm dąży do stworzenia bardziej inkluzywnego i partycypacyjnego systemu gospodarczego, w którym jednostki mają możliwość czerpania korzyści i przyczyniania się do bogactwa i dobrobytu swoich społeczności.
     
     Rozproszona własność w dystrybucjonizmie, zgodnie z poglądami trzeciopozycyjnymi, ucieleśnia zasady sprawiedliwości dystrybutywnej, społecznej i współodpowiedzialności. Stanowi ona odejście od scentralizowanych struktur własności i jest zgodna z wizją bardziej sprawiedliwego i partycypacypującego porządku gospodarczego.
     
     
2. Produkcja małoskalowa:
   • Preferencja dla zdecentralizowanej produkcji na mniejszą skalę współgra z krytyką zarówno centralizacji władzy w kapitalizmie, jak i podejścia skoncentrowanego na państwie w socjalizmie. Podkreśla lokalizm i samowystarczalność.
     
     Dystrybucjonizm, jako filozofia w ramach trzeciej pozycji, opowiada się za produkcją na małą skalę i zdecentralizowaną własnością. Koncepcja „Małe jest piękne” jest zgodna z podejściem dystrybucjonistycznym, podkreślając znaczenie działalności gospodarczej na skalę ludzką i pozytywny wpływ produkcji na małą skalę na społeczności lokalne (Schumacher, 2000). Co więcej, związek między decentralizacją a szarą strefą podkreśla potencjalne korzyści płynące ze zlokalizowanej działalności gospodarczej w zakresie ograniczania nieformalnych praktyk gospodarczych oraz promowania przejrzystości i odpowiedzialności (Buehn i in., 2013; Dell’Anno i Teobaldelli, 2013). Jest to zgodne z dystrybucjonistyczną wizją wspierania struktur gospodarczych, które wzmacniają pozycję społeczności lokalnych i ograniczają wpływ dużych, scentralizowanych podmiotów.
     
     Przewodnia rola zdecentralizowanych gospodarek regionalnych podkreśla znaczenie samorządów lokalnych podmiotów gospodarczych, przyczyniając się do regionalnego rozwoju gospodarczego i odporności (chodzi tu o popularny w literaturze ekonomicznej XXI wieku angielski termin resilience) (Matsui, 2005). Ponadto badanie zdecentralizowanych gospodarek w różnych kontekstach krajowych, takich jak Chiny i USA, zapewnia wgląd w różnorodne podejścia do produkcji na małą skalę i zdecentralizowanych systemów gospodarczych, podkreślając zdolność adaptacji zasad dystrybucjonizmu do różnych uwarunkowań kulturowych i instytucjonalnych (Tong, 2021). Oznacza to, że w dzisiejszych czasach wdrożenie rozwiązań dystrybucjonistycznych nie musi być niemożliwe.
     
     
3. Subsydiarność:
   • Zasada subsydiarności, rozumiana jako podejmowanie decyzji na najniższym możliwym poziomie, koresponduje z naciskiem idei Trzeciej Pozycji na autonomię społeczności i samorządność. Zasada ta współgra z odrzuceniem nadmiernej centralizacji, widocznej zarówno w kapitalizmie, jak i socjalizmie.
     
     Subsydiarność, kluczowa zasada dystrybucjonizmu w ramach trzeciej pozycji, kładzie nacisk na odpowiednią dystrybucję władzy, opowiadając się za tym, aby władza decyzyjna spoczywała na najniższym możliwym poziomie – chyba że bardziej efektywne jest przydzielenie jej na wyższym poziomie. Zasada ta jest zgodna z dystrybucjonistyczną wizją zdecentralizowanego zarządzania i organizacji gospodarczej, podkreślając znaczenie lokalnej autonomii i samorządności. Koncepcja pomocniczości jest integralną częścią nacisku dystrybucjonizmu na rozproszoną własność i produkcję na małą skalę, ponieważ podkreśla znaczenie społeczności lokalnych w procesach decyzyjnych i działalności gospodarczej.
     
     Ponadto zastosowanie zasady pomocniczości w kontekście Unii Europejskiej (UE) pokazuje jej znaczenie we współczesnym dyskursie politycznym i gospodarczym. Subsydiarność była przedmiotem walki w polityce UE, kierując dystrybucją kompetencji między warstwami administracyjnymi i wpływając na proces polityczny w UE. Podkreśla to praktyczne implikacje pomocniczości w kształtowaniu struktur zarządzania i kształtowaniu polityki zarówno na szczeblu lokalnym, jak i ponadnarodowym. Tym samym, współcześni decydenci często przyzwyczajeni są do subsydiaryzmu w administrowaniu państwem, także na poziomie ponadnarodowym. De facto, w formie UE jest to spełnienie średniowiecznych dążeń do utworzenia cesarstwa, które jednak nigdy nie przybrało tak skutecznej – choć niestety laickiej i liberalnej – formy jak Unia.
     
     Co więcej, zasada pomocniczości została powiązana z efektywnością adaptacyjną systemów federalnych, podkreślając jej rolę w zwiększaniu odporności ( znów rozumianej jako resilience) i solidności ram zarządzania. Perspektywa ta jest zgodna z naciskiem dystrybucjonizmu na upodmiotowienie społeczności oraz decentralizację władzy gospodarczej i politycznej.
     
     
4. Sprawiedliwość Społeczna:
   • Skoncentrowanie distribucjonizmu na sprawiedliwości społecznej współgra z ogólnym zaniepokojeniem Trzeciej Pozycji losem społeczności i społeczeństwa. Stara się niwelować nierówności ekonomiczne i promuje dobro wspólne, akcentując zrównoważone podejście do dobrobytu społecznego.
     
     Koncepcja sprawiedliwości społecznej w dystrybucjonizmie w ramach trzeciej pozycji jest głęboko powiązana z zasadami sprawiedliwości dystrybutywnej, upodmiotowienia społeczności i sprawiedliwej alokacji zasobów. Dystrybucjonizm opowiada się za ramami społeczno-ekonomicznymi, które priorytetowo traktują sprawiedliwość, równe szanse i dobrobyt wszystkich członków społeczeństwa. Jest to zgodne z dystrybucjonistyczną wizją zdecentralizowanego porządku gospodarczego, który wspiera solidarność społeczności i wspólną odpowiedzialność (Schumacher, 2000).
     
     Co więcej, nacisk dystrybutyzmu na sprawiedliwość dystrybutywną znajduje odzwierciedlenie w skupieniu się na uczciwych relacjach wymiany i roli postrzegania sprawiedliwości w kształtowaniu interakcji społecznych. Filozofia ta uznaje znaczenie sprawiedliwości proceduralnej i dystrybucyjnej w relacjach w łańcuchu dostaw, podkreślając wynikające z tego korzyści sprawiedliwych praktyk we wspieraniu zrównoważonej i wzajemnie korzystnej wymiany gospodarczej (Griffith i in., 2005; Murphy i in., 2003).
     
     
5. Etyczne Praktyki Biznesowe:
   • Wzywanie distribucjonizmu do etycznych praktyk biznesowych wpisuje się w odrzucenie przez Trzecią Pozycję wyłącznie motywów zysku. Odzwierciedla troskę o moralne aspekty działań gospodarczych i zmierza do uniknięcia dehumanizujących aspektów często kojarzonych z kapitalizmem.
     
     Rozważania etyczne w ramach dystrybucjonizmu i trzeciej pozycji są głęboko zakorzenione w zasadach sprawiedliwości, solidarności i odpowiedzialnego zarządzania. Dystrybucjonizm, jako filozofia ekonomiczna, podkreśla etyczny imperatyw sprawiedliwej dystrybucji zasobów i wzmocnienia pozycji społeczności. Zasada pomocniczości, kluczowa zasada dystrybucjonizmu, podkreśla etyczne znaczenie zdecentralizowanego podejmowania decyzji i lokalnej autonomii, dostosowując się do etycznych zasad odpowiedzialnego zarządzania i samostanowienia społeczności (O’Fallon i Butterfield, 2005; Campos-Rudinsky, 2023; Swiatkiewicz, 2022).
     
     Co więcej, nawiązując do wcześniejszych punktów, nacisk dystrybucjonizmu na produkcję na małą skalę i własność rozproszoną odzwierciedla względy etyczne związane ze sprawiedliwością gospodarczą, równymi szansami i promowaniem dobrobytu społeczności lokalnych. Jest to zgodne z etycznym imperatywem promowania sprawiedliwości i inkluzywności w systemach gospodarczych, a także etyczną odpowiedzialnością za zapewnienie, że działalność gospodarcza przyczynia się do wspólnego dobra i rozkwitu społeczności (Lee, 2015; Bhaskar, 2023; Grasso i Feola, 2012).
     
     
6. Krytyka Materializmu:
   • Zarówno distrybutyzm, jak i Trzecia Pozycja dzielą krytykę materializmu. Argumentują, że nadmierne skupienie się na bogactwie materialnym może prowadzić do ubóstwa społecznego i duchowego.
     
     Co więcej, etyczne wymiary dystrybucjonizmu przecinają się z szerszymi kwestiami społecznymi, takimi jak wcześniej wspomniana sprawiedliwość społeczna, zrównoważony rozwój środowiska, a nawet globalna solidarność, co wynika z katolickich (tj. powszechnych) korzeni tej doktryny. Etyczne implikacje dystrybucjonizmu rozciągają się na kwestie kapitału społecznego, sprawiedliwości dystrybutywnej i etycznych obowiązków związanych z podejmowaniem globalnych wyzwań (Jamal, 2019; Floridi, 2012).
     
     
7. Antyetatyzm:
   • Wzywanie do zrównoważonej roli państwa w distrybutyzmie współgra z odrzuceniem Trzeciej Pozycji zarówno nadmiernego interwencjonizmu państwowego, jak i nieograniczonego kapitalizmu. Przewidują one rząd, który wspiera inicjatywy lokalne bez naruszania wolności jednostki (ale także i wspólnoty, rozumiejąc znaczenie zakorzenienia w niej jednostki).
     
     Krytyka materializmu w ramach dystrybucjonizmu i trzeciej pozycji jest wieloaspektowa. Podważa wąskie skupienie się na dystrybucji dóbr materialnych i zasobów, podkreślając potrzebę szerszego rozumienia sprawiedliwości, która obejmuje struktury społeczne i konteksty instytucjonalne (Kapilashrami, 2018). Krytyka ta jest zgodna z naciskiem na sprawiedliwość proceduralną, która podkreśla znaczenie procesu decyzyjnego i uczciwości procedur, wykraczając poza zwykłą dystrybucję korzyści materialnych (Simcock, 2016). Co więcej, krytyka ta rozciąga się na społeczny wpływ materializmu, odnosząc się do obaw związanych z upadkiem wartości duchowych i moralnych przypisywanych materializmowi i nadmiernej konsumpcji (Rief, 2008). Ta szersza krytyka materializmu odzwierciedla wezwanie do transformacyjnej sprawiedliwości, która wykracza poza alokację dóbr materialnych i zagłębia się w społeczne i etyczne implikacje tendencji materialistycznych.
     
     Krytyka materializmu w ramach dystrybucjonizmu i trzeciej pozycji przecina się również z badaniem mechanizmów zarządzania i ram praw człowieka (choć rozumianych w kontekście prawa naturalnego, lub nawet wczesnych generacji praw człowieka, które wynikały z katolickiej wizji człowieka – przypomnijmy choćby fakt, że pierwsza generacja praw człowieka została przygotowana przez libańskiego przedstawiciela katolickiej Falangi). Krytyka ta kwestionuje wąską konceptualizację sprawiedliwości i praw, opowiadając się za bardziej ekspansywną i radykalną wizją sprawiedliwości społecznej i gospodarczej, która wykracza poza kwestie materialne (Stark i in., 2020). Ponadto krytyka ta obejmuje wezwanie do szerszego rozumienia sprawiedliwości społecznej, wykraczającego poza skupienie się wyłącznie na sprawiedliwości dystrybutywnej, podkreślając potrzebę uwzględnienia dóbr niematerialnych i dobrobytu społecznego w ekonomii normatywnej, etyce i filozofii politycznej (Doria, 2017).
     
     
     Idea dystrybucjonistyczna wciąż jest rozwijana przez kolejne pokolenia zainspirowanych myślicieli oddanych sprawie. Dotychczas ich przemyślenia można zawrzeć w tych siedmiu głównych punktach. Choć, jak wspomniałem we wstępnie, nie chodzi o tworzenie niesłychanych modeli by tworzyć gospodarkę, na której opierało się życie dziesiątek pokoleń w historii świata (lub choćby w zbliżonej formie, tj. opierając się na rozproszonej, małej własności w której instytucje wpływające na życie są w dużej mierze lokalne, oraz istniejącej w kontekście wspólnoty), to liczymy na to, że w przyszłości będziemy mogli zawszeć także i kolejne punkty, które będą rozwinięciem tej koncepcji.
     
     
     Źródła:
     
     1. Albertsen, A. (2018). Markets, distributive justice and community: the egalitarian ethos of g. a. Cohen. Political Research Quarterly, 72(2), 376-398. https://doi.org/10.1177/1065912918791567
     
     2. Bhaskar, S. (2023). An equity and justice-informed ethical framework to guide incidental findings in brain imaging research. Clinics and Practice, 13(1), 116-124. https://doi.org/10.3390/clinpract13010011
     
     3. Buehn, A., Lessmann, C., & Markwardt, G. (2013). Decentralization and the shadow economy: oates meets allingham–sandmo. Applied Economics, 45(18), 2567-2578. https://doi.org/10.1080/00036846.2012.671923
     
     4. Campos-Rudinsky, T. (2023). A principled account of amr global governance solidarity, subsidiarity, and stewardship. Health Care Analysis, 31(1), 58-63. https://doi.org/10.1007/s10728-023-00456-w
     
     5. Dell’Anno, R. and Teobaldelli, D. (2013). Keeping both corruption and the shadow economy in check: the role of decentralization. International Tax and Public Finance, 22(1), 1-40. https://doi.org/10.1007/s10797-013-9298-4
     
     6. Doria, M. (2017). The unreasonable destructiveness of political correctness in philosophy. Philosophies, 2(4), 17. https://doi.org/10.3390/philosophies2030017
     
     7. Floridi, L. (2012). Distributed morality in an information society. Science and Engineering Ethics, 19(3), 727-743. https://doi.org/10.1007/s11948-012-9413-4
     
     8. Grasso, M. and Feola, G. (2012). Mediterranean agriculture under climate change: adaptive capacity, adaptation, and ethics. Regional Environmental Change, 12(3), 607-618. https://doi.org/10.1007/s10113-011-0274-1
     
     9. Griffith, D., Harvey, M., & Lusch, R. (2005). Social exchange in supply chain relationships: the resulting benefits of procedural and distributive justice. Journal of Operations Management, 24(2), 85-98. https://doi.org/10.1016/j.jom.2005.03.003
     
     10. Jamal, T. (2019). Tourism ethics: a perspective article. Tourism Review, 75(1), 221-224. https://doi.org/10.1108/tr-05-2019-0184
     
     11. Kapilashrami, A. (2018). Transformative or functional justice? examining the role of health care institutions in responding to violence against women in India. Journal of Interpersonal Violence, 36(11-12), 5471-5500. https://doi.org/10.1177/0886260518803604
     
     12. Lee, L. (2015). Adding justice to the clinical and public health ethics arguments for mandatory seasonal influenza immunisation for healthcare workers. Journal of Medical Ethics, 41(8), 682-686. https://doi.org/10.1136/medethics-2014-102557
     
     13. Matsui, K. (2005). Post-decentralization regional economies and actors: putting the capacity of local governments to the test. The Developing Economies, 43(1), 171-189. https://doi.org/10.1111/j.1746-1049.2005.tb00257.x
     
     14. Murphy, S., Wayne, S., Liden, R., & Erdoğan, B. (2003). Understanding social loafing: the role of justice perceptions and exchange relationships. Human Relations, 56(1), 61-84. https://doi.org/10.1177/0018726703056001450
     
     15. O’Fallon, M. and Butterfield, K. (2005). A review of the empirical ethical decision-making literature: 1996–2003. Journal of Business Ethics, 59(4), 375-413. https://doi.org/10.1007/s10551-005-2929-7
     
     16. Rief, S. (2008). Outlines of a critical sociology of consumption: beyond moralism and celebration. Sociology Compass, 2(2), 560-576. https://doi.org/10.1111/j.1751-9020.2007.00085.x
     
     17. Simcock, N. (2016). Procedural justice and the implementation of community wind energy projects: a case study from south Yorkshire, UK. Land Use Policy, 59, 467-477. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2016.08.034
     
     18. Stark, L., Greene, D., & Hoffmann, A. (2020). Critical perspectives on governance mechanisms for ai/ml systems., 257-280. https://doi.org/10.1007/978-3-030-56286-1_9
     
     19. Swiatkiewicz, O. (2022). Subsidiarity in management & business activity: the two sides of the phenomenon. Business Ethics and Leadership, 6(3), 77-91. https://doi.org/10.21272/bel.6(3).77-91.2022
     
     20. Schumacher, E. F. (2000). Small is beautiful: economics as if people mattered. Choice Reviews Online, 38(02), 38-1061-38-1061. https://doi.org/10.5860/choice.38-1061
     
     21. Tong, A. (2021). The possibility of a decentralized economy in china and the usa.. https://doi.org/10.31237/osf.io/m986x